Pasywa

28. 02. 2013 | Ewa Kusznierowska

PASYWA

Pasywa to źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa.

Głównym kryterium podziału pasywów jest fakt czy pozostają trwale czy przejściowo w  dyspozycji przedsiębiorstwa.

Trwale w dyspozycji przedsiębiorstwa są kapitały własne, ponieważ nikt, poza rozpatrywaną jednostką, nie ma do nich prawa. Są związane z przedsiębiorstwem do momentu jego likwidacji.

Stanowią one pierwszą grupę podziału pasywów oznaczoną dużą literą A.

Dużą literą B oznaczona jest druga główna grupa pasywów: zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. Zobowiązania to długi przedsiębiorstwa. Zatem są to kapitały do których prawo mają inne jednostki. Za jakiś czas przedsiebiorstwo będzie musiało je zwrócić wierzycielom.

Kapitał własny stanowi różnicę pomiędzy wartością aktywów przedsiębiorstwa, a jego zobowiązaniami.

Zachodzi następująca zależność pomiędzy kapitałami, a aktywami:

Kapitał własny = Aktywa - Zobowiązania.

Kapitał własny pełni ważną funkcję w firmie. Ponieważ jest  źródłem finansowania pozostającym bezterminowo do dyspozycji przedsiębiorstwa, stanowi zabezpieczenie dla aktualnych i potencjalnych wierzycieli firmy.

 Nie musi być spłacany, pochodzi z własnych zasobów. Został  wniesiony przez właścicieli i jest powiększany o wypracowany niepodzielony zysk.

W bilansie Kapitał własny oznaczmy dużą literą A,  zobowiązania i rezerwy na zobowiązania dużą literą B. Są to dwie podstawowe grupy w podziale pasywów.

W skład kapitałów własnych jednostki wchodzą:

A.           Kapitał (fundusz) własny

1)            kapitał (fundusz) podstawowy

2)            kapitał (fundusz) zapasowy

3)            kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny

4)            pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe

5)            zysk (strata) z lat ubiegłych

6)            zysk (strata) netto

W zależności od formy organizacyjno-prawnej w pasywach danej jednostki wyróżniamy różne grypy kapitałów (funduszy) własnych.

Kapitał podstawowy posiada każda firma, ale różni się nazwą i prawami do niego właścicieli danej jednostki, w zależności o formy organizacyjno- prawnej. W spółkach kapitałowych (tzn z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych) nazywany jest kapitałem zakładowym.

W spółkach prawa cywilnego i przedsiębiorstwie prowadzonym przez osobę fizyczną oraz spółkach  osobowych prawa handlowego  jest to kapitał właścicieli.

W Spółdzielniach kapitałem podstawowym  jest fundusz udziałowy.

W przedsiębiorstwa państwowych i samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej kapitałem podstawowym jest fundusz założycielski.

Tworzony jest zgodnie z obowiązującym prawem (w zależności od formy organizacyjno- prawnej przedsiębiorstwa) tzn. :  kodeksem spółek handlowych, prawem spółdzielczym, statutem lub umową spółki, ustawą o przedsiębiorstwach państwowych.

Stanowi równowartość wkładu właściciela czy wspólników, członków spółdzielni  (w spółdzielniach) lub Skarbu Państwa (w przedsiębiorstwach państwowych).

Pozostałe kapitały  (fundusze) własne tworzone są ustawowo lub zgodnie ze statutem albo umową spółki.

Spółki kapitałowe (tzn. spółki z o.o. i spółki  akcyjne) oprócz kapitału  podstawowego (zakładowego) tworzą także kapitał zapasowy. W spółkach z o.o. jest on tworzony dobrowolnie, natomiast spółki akcyjne tworzą go obligatoryjnie.

Tworzony jest głównie w celu zabezpieczenia utrzymania kapitału podstawowego, z dopłat wspólników i innych źródeł.  Służy przede wszystkim pokryciu ewentualnych strat. Stanowi również pomoc przy samofinansowaniu się spółki.

W spółce akcyjnej przelewa się do niego co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy, dopóki kapitał ten nie osiągnie co najmniej jednej trzeciej kapitału zakładowego.

Do kapitału zapasowego przelewane są  również nadwyżki, osiągnięte przy emisji akcji powyżej ich wartości nominalnej, a pozostałe - po pokryciu kosztów emisji akcji. Wpływają do niego również dopłaty, które uiszczają akcjonariusze w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień ich dotychczasowym akcjom.  

Statut może przewidywać również tworzenie innych kapitałów na pokrycie szczególnych strat lub wydatków (tzw. kapitały rezerwowe).

O użyciu kapitału zapasowego i rezerwowego rozstrzyga walne zgromadzenie. Jeżeli w sprawozdaniu finansowym wykazana jest strata,  części kapitału zapasowego w wysokości jednej trzeciej kapitału zakładowego można użyć jedynie na jej pokrycie.

W przypadku gdy bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz jedną trzecią kapitału zakładowego, zarząd obowiązany jest niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie celem powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki.

Bez względu na formę organizacyjno- prawną każde przedsiębiorstwo posiada w bilansie kapitał z aktualizacji wyceny i wynik finansowy.

Kapitał z aktualizacji wyceny

Kapitał z aktualizacji wyceny, tworzony według zasad ustawy o rachunkowości. Przeznaczony jest do ewidencji:

1) aktualizacji wyceny środków trwałych przeprowadzonej na podstawie odrębnych przepisów,

2) skutków przeszacowania inwestycji zaliczanych do aktywów trwałych (z wyjątkiem nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych zaliczanych do inwestycji), a w szczególności długoterminowych aktywów finansowych, jeżeli ich ewidencja bilansowa prowadzona jest w cenach rynkowych, zgodnie z art. 35 ust. 4 i 5 ustawy o rachunkowości.

Kapitał z aktualizacji wyceny tworzony jest zgodnie z  art. 31 ust. 3 i 4 ustawy o rachunkowości. Nie może być przedmiotem podziału. Podlega zmniejszeniu o różnicę z aktualizacji wyceny uprzednio zaktualizowanych zbywalnych lub zlikwidowanych środków trwałych. Różnica ta wpływa na kapitał zapasowy lub rezerwowy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej.

Wynik finansowy z lat ubiegłych i wynik finansowy

Są to nierozliczone straty z lat ubiegłych, a także zysk za dany rok obrotowy. W momencie zwiększonego zapotrzebowania na środki finansowe jednostka nie przeznacza zysków na wypłatę dywidend, tylko może zwiększyć kapitał zakładowy lub rezerwowy. Wynik bieżący jest wtedy źródłem finansowania.

Zobowiązania

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

1. Rezerwy na zobowiązania
   1. Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego
   2. Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne

               1)      długoterminowa

               2)      krótkoterminowa

1. Pozostałe rezerwy

               1)      długoterminowe

               2)      krótkoterminowe

1. Zobowiązania długoterminowe
   1. Wobec jednostek powiązanych
   2. Wobec pozostałych jednostek

               1)      kredyty i pożyczki

               2)      z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych

               3)      inne zobowiązania finansowe

               4)      inne

1. Zobowiązania krótkoterminowe
   1. Wobec jednostek powiązanych

               1)      z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności:

• do 12 miesięcy
• powyżej 12 miesięcy

               2)      inne

1. Wobec pozostałych jednostek

               1)      kredyty i pożyczki

               2)      z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych

               3)      inne zobowiązania finansowe

               4)      z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności:

• do 12 miesięcy
• powyżej 12 miesięcy

               5)      zaliczki otrzymane na dostawy

               6)      zobowiązania wekslowe

               7)      z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń

               8)      z tytułu wynagrodzeń

               9)      inne

              10)  Fundusze specjalne

1. Rozliczenia międzyokresowe
   1. Ujemna wartość firmy
   2. Inne rozliczenia międzyokresowe

                1)      długoterminowe

                2)      krótkoterminowe

        Wg. Ustawy o rachunkowości (Art. 3 ust. 1. pkt. 20) zobowiązania „to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczenia o wiarygodnie określonej wartości,  które spowoduje wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów”.

Inaczej mówiąc zobowiązania to nasze długi. Mogą one być wynikiem zaciągniętego kredytu, a mogą np. być wynikiem niezapłacenia faktur wynikających z dostaw. Mogą więc być źródłem pokrycia różnego rodzaju naszych aktywów. Ważne jest to, że dają przedsiębiorstwu  możliwość finansowania majątku lub obracania majątkiem. W przyszłości trzeba będzie jednak je zwrócić.

Ze względu na zapadalności dzielimy je na zobowiązania długo i krótkoterminowe.

Zobowiązania krótkoterminowe wg. Ustawy o rachunkowości (Art. 3 ust. 1. pkt. 22)   jest to „ogół zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także całość lub tę część pozostałych zobowiązań, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego”.

Zwróćmy tutaj uwagę na fakt, że, bez względu na termin płatności, zobowiązania wynikające z dostaw i usług są zawsze zobowiązaniami krótkoterminowymi. Przyczyną tego jest fakt, że są  wynikiem zwykłego cyklu produkcyjnego.

Rezerwy na zobowiązania wg. Ustawy o rachunkowości (Art. 3 ust. 1. pkt. 21)   rozumie się przez to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne.

Takimi  rezerwami są np. rezerwy  przeznaczone dla pracowników na nagrody jubileuszowe czy odprawy emerytalne. Duże Przedsiębiorstwa, zatrudniające starszych pracowników, którzy pracują od wielu lat powinny dla własnego dobra naliczać je w dniu wykonywania bilansu, ponieważ w przypadku gdy pojawi się taka konieczność będą musiały wywiązać się z tych zobowiązań. W momencie wykonywania bilansu nie  jest pewne ilu pracowników dostanie takie nagrody i ilu przejdzie na emeryturę.

Powinny być naliczane specjalistów, ponieważ w trakcie tej czynności należy uwzględnić statystykę.

Nie jest obojętne dla firmy czy posiada więcej zobowiązań krótko czy długoterminowych, ponieważ zobowiązania krótkoterminowe mają zwykle krótszy okres zapadalności.

Suma kapitałów własnych i zobowiązań  długoterminowych nosi nazwę kapitału stałego. Jest to jest to długoterminowy kapitał zaangażowany w działalność gospodarczą przedsiębiorstwa. Inaczej mówiąc:  kapitał,  którym jednostka będzie dysponowała przynajmniej przez jeden rok.

Ze względu na utrzymanie płynności finansowej przedsiębiorstwa ważna jest relacja nie tylko pomiędzy kapitałami własnymi i zobowiązaniami, ale również pomiędzy kapitałem stałym, a zobowiązaniami.

Można stwierdzić, że informacja zawarta w pasywach w części A i B przedstawia sposób finansowania działalności jednostki. Aby osiągać korzyści ekonomiczne, jednostki muszą posiadać odpowiednie środki (aktywa), dzięki którym mogą realizować swoje cele. Źródłem ich finansowania jest kapitał, który pokrywa zapotrzebowanie zarówno na środki obrotowe, jak i na środki trwałe.

Dobrze jest posiadać pewną ilość długów w celu nieangażowania własnego kapitału, ale nie można z nimi przesadzać ponieważ muszą być one spłacane w wymagalnym terminie. Bardziej bezpieczne są zobowiązania długoterminowe, ale ich pozyskanie może wiązać się z większymi kosztami. Nadto nie każde przedsiębiorstwo jest w stanie uzyskać długoterminowe kredyty.

W trakcie prowadzenia przedsiębiorstwa, szczególnie handlowego, zobowiązania powinny, a nawet  muszą  występować. Ich poziomem zajmuje się analiza finansowa i nie jest to tematem rozważania tego artykułu.

Przedsiębiorstwa swoje cele powinny realizować  jak najniższym kosztem, przy zachowaniu optymalnej struktury kapitału, która pozwala  na zachowanie płynności finansowej.

Więcej na ten temat będzie w artykułach poświęconych analizie finansowej.